Κυριακή 24 Ιουνίου 2012

Σοστακόβιτς: Βιογραφικό Χρονολόγιο, Φωτογραφίες, Δείγματα Παρτιτουρών

• 1906
• Γεννήθηκε στην Αγ. Πετρούπολη στις 25 Σεπτεμβρίου του1906.
• Πατέρας του ο Dmitrij Boleslavovich Shostakovich (1875-1922), κυβερνητικός επιθεωρητής του Γραφείου Μέτρων και Σταθμών.
• Μητέρα του η Sofja Vasilevna Kokoulina (1878-1955).
Το ζευγάρι απέκτησε συνολικά τρία παιδιά και ο Ντμίτρι (που τον αποκαλούσαν Μίτια) ήταν το δεύτερο στη σειρά.

1915
• Παρά την οικογενειακή μουσική παράδοση ο Μίτια αρχικά δεν ενδιαφερόταν καθόλου για την μουσική, η μητέρα του όμως σύντομα κατάφερε να στρέψει το ενδιαφέρον του Μίτια και της μεγάλης αδερφής του Σοφίας στο πιάνο.
• Σε ηλικία 9 ετών αρχίζει μαθήματα πιάνου με την μητέρα του.
• Συνέχισε τις σπουδές του με την O. F. Gljasser και τον σύζυγό της I. A. Gljasser.

1919
• Γίνεται δεκτός στο Ωδείο της Πετρούπολης, το οποίο τότε διηύθυνε ο Alexander Glazunov.
• Ο Glazunov παρακολουθούσε με ενδιαφέρον την πρόοδό του και κατά καιρούς τον υποστήριζε οικονομικά. Κατά τη διάρκεια των σπουδών του κρίθηκε ότι χαρακτηριζόταν από έλλειψη πολιτικού ζήλου και απέτυχε την πρώτη φορά στην εξέταση στη Μαρξιστική μεθοδολογία το 1926.
• Καθηγητής του στο πιάνο ο Leonid Nikolayev, στην Αντίστιξη και Φούγκα ο Nikolay Sokolov με τον οποίο έγιναν φίλοι, στην Ιστορία Μουσικής ο Alexander Ossovsky και στην σύνθεση ο συντηρητικός Maximilian Steinberg.
• Γράφει το Scherzo in F sharp, op. 1 και τα Eight Preludes for Piano, op. 2.
1922
• Συνθέτει τα Three Fantastic Dances for piano, op. 5

1923
• Γνωρίζει την Nina Vasilevna Varzar, την οποία θα παντρευτεί το 1932 και θα γίνει μητέρα των δυο παιδιών του. Αρχικές δυσκολίες οδήγησαν σε διαζύγιο το 1935, αλλά το ζευγάρι σύντομα επανασυνδέθηκε.
• Αποφοιτά από την τάξη του πιάνου και από τον Οκτώβριο του 1924 αρχίζει να εργάζεται ως πιανίστας σε προβολές ταινιών του βωβού κινηματογράφου.

1926
• Αποφοιτά από το Ωδείο και συνθέτει την Συμφωνία Νο. 1. Η επιτυχία του έργου ήταν μεγάλη και του προσέφερε παγκόσμια αναγνώριση. Ήταν μόλις 19 ετών.
• Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στις 12 Μαΐου 1926 από την Φιλαρμονική του Λένινγκραντ, υπό την διεύθυνση του Nikolai Malko.

1927
• Παραγγελία της Συμφωνίας Νο. 2 “To October” για την 10η επέτειο της Οκτωβριανής Επανάστασης.
• Παράλληλα ξεκινά την σύνθεση της όπερας “Η Μύτη”, η οποία βασιζόταν στην ομώνυμη ιστορία του Γκόγκολ και σατίριζε την σοβιετική γραφειοκρατία.
Το 1929, η όπερα επικρίθηκε για «φορμαλισμό» από την RAPM (Σταλινική Ομοσπονδία Μουσικών) και γενικά δέχτηκε αρνητικές κριτικές το 1930.
• Κερδίζει τιμητική μνεία στον Διεθνή Διαγωνισμό Πιάνου της Βαρσοβίας τον Ιανουάριο του 1927. Αποτελεί μέλος της ομάδας Σοβιετικών παινιστών στον διαγωνισμό που αποτελείτο από τους Lev Oborin, Grigoriy Ginzburg, Yuriy Bryushkov και Iosif Shvarts.
• Γνωρίζει τον Ivan Sollertinsky και αναπτύσσεται μια μακρόχρονη και βαθιά φιλία μεταξύ των ανδρών μέχρι τον θάνατο του Sollertinsky το 1944. Ο Sollertinsky εισήγαγε τον Σοστακόβιτς στη φιλοσοφία, στην λογοτεχνία και στη μουσική του Mahler, η οποία άσκησε ισχυρή επιρροή στη δική του μουσική από την Τέταρτη Συμφωνία και μετά.

1929
• Γράφει για πρώτη φορά μουσική για τον κινηματογράφο. Πρόκειται για την ταινία “Η Νέα Βαβυλώνα” που αναφέρεται στην παρισινή Κομμούνα του 1871.

1930
• Αρχίζει την σύνθεση της όπερας “Lady Macbeth of the Mtsenks District”.
• Η πρώτη της εκτέλεση έγινε στις 22 Ιανουαρίου 1934 στην Αγία Πετρούπολη, δύο μέρες μετά στην Μόσχα και γνώρισε αμέσως επιτυχία. Ειπώθηκε ότι υπήρξε «αποτέλεσμα της γενικότερης επιτυχίας του Σοσιαλιστικού οικοδομήματος, της σωστής πολιτικής του Κόμματος» και ότι μια τέτοια όπερα «θα μπορούσε να έχει γραφτεί μόνο από Σοβιετικό συνθέτη, μεγαλωμένο μέσα στο καλύτερο κομμάτι της παράδοσης της Σοβιετικής κουλτούρας».
• Κατά τα δύο επόμενα χρόνια η φήμη και η δημοτικότητα του Σοστακόβιτς αυξάνονταν και το έργο του δεχόταν επαίνους από κριτικούς και κοινό.
• Μέχρι το τέλος του 1936 η όπερα παίχθηκε 200 φορές περίπου.

1933
• Συνθέτει το Κοντσέρτο για Πιάνο Νο. 1 σε ντο ελάσσονα, op. 31.
1936
• Στις 28 Ιανουαρίου η “Πράβδα” με ένα άρθρο υπό τον τίτλο “Σύγχυση αντί Μουσικής” (“Muddle Instead of Music”) καταδικάζει το έργο ως φορμαλιστικό.
• Το 1936 στη ΕΣΣΔ ξεκινά η περίοδος της «Μεγάλης Τρομοκρατίας», στη διάρκεια της οποίας πολλοί φίλοι και συγγενείς του Σοστακόβιτς φυλακίστηκαν ή εκτελέστηκαν.
• Γεννιέται η κόρη του Galina. Ο γιος του Maxim γεννήθηκε δύο χρόνια αργότερα.

Φορμαλισμός
• Η προσκόληση στις φόρμες, η τυπολατρία, η εμμονή στο ήδη μορφοποιημένο, τυπικό και γενικά αποδεκτό κατά το παρελθόν ή που το καθορίζει μια ανώτερη εξουσία στο παρόν, στηριζόμενη όμως σε σχήματα του παρελθόντος.

Φορμαλισμός στην Ρώσικη Λογοτεχνία
• Βασικός στόχος των Ρώσων φορμαλιστών ήταν η ανάπτυξη μιας μεθόδου επιστημονικής και αντικειμενικής μελέτης της λογοτεχνίας, που θα ενδιαφερόταν για την αναζήτηση των μηχανισμών της λογοτεχνίας και των δομικών αρχών των λογοτεχνικών κειμένων, αυτών δηλαδή των ιδιοτήτων που καθιστούσαν ένα λογοτεχνικό κείμενο έργο τέχνης. Επιχείρησαν να αποκαθάρουν το κείμενο από κάθε υποκειμενική και αυθαίρετη ερμηνεία του περιεχομένου και να αποστασιοποιηθούν από τις αναλύσεις που «περιορίζονταν» στην αναζήτηση των ιδεών που εξέφραζε το κείμενο. Το ενδιαφέρον τους στράφηκε στη μελέτη της μορφής ενός έργου, αφού σύμφωνα με τις θεωρίες τους το περιεχόμενο καθοριζόταν από τη μορφή, επομένως κάθε διαφορετική μορφή είχε και διαφορετική σημασία.

Trotsky: “Λογοτεχνία και Επανάσταση”
“Αλλά οι φορμαλιστές αρνούνται να παραδεχτούν ότι οι μέθοδοί τους δεν έχουν άλλη αξία παρά δευτερότερη, ωφελιμιστική και τεχνική, όμοια με κείνη της στατιστικής για τις κοινωνικές επιστήμες ή του μικροσκόπιου για τις βιολογικές επιστήμες. Τραβάνε πολύ μακρύτερα: γι’ αυτούς οι τέχνες του λόγου βρίσκουν την τελείωση τους στη λέξη, όπως οι πλαστικές τέχνες στο χρώμα. Το ποίημα είναι συνδυασμός φθόγγων, η ζωγραφιά συνδυασμός στιγμάτων και οι νόμοι της τέχνης είναι οι νόμοι αυτών των συνδυασμών. Η κοινωνική και ψυχολογική άποψη, που για μας είναι η μόνη που δίνει έννοια στη μικροσκοπική και στατιστική εργασία πάνω στο λεκτικό υλικό, δεν είναι για τους φορμαλιστές παρά αλχημεία.”

1936
• Έχουν αρχίσει ήδη αρχίσει οι πρόβες για την 4η Συμφωνία του, αλλά το πολιτικό κλίμα δεν κατέστησε δυνατή την δημόσια παρουσίασή της. Δεν παίχτηκε ως το 1961, αλλά ο Σοστακόβιτς δεν την αποκήρυξε: το έργο διατήρησε τον χαρακτηρισμό και την αρίθμηση της 4ης Συμφωνίας και δημοσιεύτηκε μια πιανιστική διασκευή της το 1946.
1937
• Η 5η Συμφωνία του ήταν η απάντηση του Σοστακόβιτς στην κριτική που δέχτηκε.
• Το έργο φέρει υπότιτλο: “Η Δημιουργική Απάντηση ενός Σοβιετικού Καλλιτέχνη στην Δίκαιη Κριτική”. Δεν είναι δικός του αλλά προστέθηκε από έναν δημοσιογράφο. Παρ’ όλο που ο συνθέτης δεν ενστερνιζόταν τον παραπάνω υπότιτλο δεν έκανε καμία ενέργεια ώστε να αφαιρεθεί.
• Η πρεμιέρα του έργου δόθηκε στις 21 Νοεμβρίου του 1937.
• Η 5η Συμφωνία είναι συνθετικά συντηρητικότερη από τα προηγούμενα έργα του και δεν διαθέτει ανοιχτά πολιτικό περιεχόμενο. Έργο επικό και με αντιστοιχίες προς την 5η Συμφωνία του Μπετόβεν, σημείωσε μεγάλη επιτυχία και παραμένει ένα από τα δημοφιλέστερα έργα του.
• Μετά την πρεμιέρα το έργο παρουσιαζόταν ως επιστροφή του συνθέτη στην επίσημη «γραμμή» του κόμματος.
• Τον Σεπτέμβριο του 1937 άρχισε να διδάσκει σύνθεση στο Ωδείο της Μόσχας.

1938
• Συνθέτει το Κουαρτέτο Εγχόρδων Νο. 1 σε Ντο, op. 49. Είναι η απαρχή μιας σειράς 15 αριστουργηματικών κουαρτέτων που κοσμούν αυτό το μουσικό είδος.

1941
• Παραλαμβάνει το Βραβείο Στάλιν για το Κουιντέτο για πιάνο και έγχορδα.
• Με το ξέσπασμα του πολέμου μεταξύ Ρωσίας - Γερμανίας παρέμεινε στο Λένινγκραντ κατά την διάρκεια της πολιορκίας της πόλης, όπου και έγραψε τα τρία πρώτα μέρη της 7ης Συμφωνίας του (της επονομαζόμενης Συμφωνίας του Λένινγκραντ).
• Εκφωνεί ραδιοφωνικό διάγγελμα προς τον ρωσικό λαό.
• Κατά τη διάρκεια του πολέμου υπηρετεί ως πολιτοφύλακας - πυροσβέστης. Δεν μπορούσε να καταταγεί στο στρατό λόγω της υπερβολικής του μυωπίας.

1942
• Μετακομίζει με την οικογένειά του στο Kyubishev.
• Τελειώνει την 7η Συμφωνία και η παγκόσμια πρώτη δίνεται στις 5 Μαρτίου του 1942.
• Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο της ίδιας χρονιάς το έργο παρουσιάστηκε στο Λονδίνο και στην Νέα Υόρκη και έγινε σύμβολο της ρωσικής αντίστασης ενάντια στον Ναζισμό, τόσο στην Ε.Σ.Σ.Δ. όσο και στη Δύση.
• Η 7η Συμφωνία απεικονίζει την ηρωική και νικηφόρα πάλη ενάντια στις αντιξοότητες του πολέμου.
• Φεύγει από Ρωσία η παρτιτούρα με μικροφίλμ για τις ΗΠΑ όπου ο Toscanini διευθύνει την ορχήστρα του NBC εμπρός σε ένα πολυπληθές ακροατήριο.

1943
• Μετακομίζει στην Μόσχα.
• Συνθέτει την 8η Συμφωνία, ένα έργο σκοτεινό και βίαιο, και αντί για ικανοποίηση για την έκβαση του πολέμου, εκφράζει το πένθος για τις μεγάλες απώλειες.
• Το Κόμμα απαγορεύει την εκτέλεσή της μέχρι το 1960.

1945
• Συνθέτει την 9η Συμφωνία του, η οποία χαρακτηρίζεται ως μια ειρωνική παρωδία του ύφους Haydn.

1948
• O Σοστακόβιτς και ο Προκόφιεφ στο πλαίσιο του «δόγματος Zhdanov» κατηγορούνται ότι χρησιμοποιούν την ατονικότητα και την διαφωνία στα έργα τους.
• O Σοστακόβιτς χωρίζει τις συνθέσεις τους σε 3 κατηγορίες:
α) σε μουσική για τον κινηματογράφο, για να πληρώνει το νοίκι,
β) σε δημοσιεύσιμα έργα που στόχευαν στην εξασφάλιση της επίσημης απενοχοποίησης/επανένταξής του και
γ) σε σοβαρά έργα «για το συρτάρι».

1949
• Συμμετέχει σε αντιπροσωπεία επιφανών σοβιετικών στις Η.Π.Α.

1953
• Στις 5 Μαρτίου του 1953 πεθαίνει ο Στάλιν.
• Μετά τον θάνατο του Στάλιν, ακολουθεί μία πιο φιλελεύθερη περίοδος η οποία ονομάστηκε «The Thaw» ("Хрущёвская о́ттепель" / “Το Ξεπάγωμα”).
• Συνθέτει την περίφημη 10η Συμφωνία του.
• Η Συμφωνία περιλαμβάνει μια σειρά από μουσικές αναφορές και κωδικούς καθώς και τα μοτίβα DSCH [D, Eb, C, B], μουσική υπογραφή του συνθέτη, και Elmira [E, A, E D], το νόημα των οποίων είναι ακόμα αντικείμενο συζητήσεων.
• Το δεύτερο μέρος της συμφωνίας θεωρείται ότι είναι μουσικό πορτρέτο του ίδιου του Στάλιν.
1950-51
24 Πρελούδια και φούγκες, op. 87
• O Σοστακόβιτς ταξιδεύει στη Λειψία ως μέλος της κριτικής επιτροπής του Διεθνούς Διαγωνισμού Bach για τα διακόσια χρόνια από τον θάνατό του. Εκεί ακούει μια 26-χρονη Ρωσίδα πιανίστα να παίζει το Καλώς Συγκερασμένο Πληκτροφόρο του Bach με ιδανικό γι’ αυτόν τρόπο και η οποίο κερδίζει το Χρυσό Μετάλλιο. Επρόκειτο για την Μοσχοβίτισσα Tatiana Nikolayeva.
• Επιστρέφοντας στη Μόσχα συνθέτει τον δικό του κύκλο Πρελουδίων και Φυγών. Του παίρνει περίπου 3 μέρες για κάθε πρελούδιο και φούγκα, μετά φωνάζει την Nikolayeva στο διαμέρισμα του και της το παρουσιάζει. Όλο το έργο γράφτηκε μεταξύ 10 Οκτωβρίου 1950 και 25 Φεβρουασίου 1951.
• Η Nikolayeva έδωσε την πρώτη εκτέλεση του έργου στις 23 Δεκεμβρίου 1952 στο Leningrad.
• Το έργο είναι αφιερωμένο στην Nikolayeva.
1954
• Πεθαίνει η γυναίκα του Νina με την οποία τα τελευταία χρόνια διατηρούσε λευκό γάμο.

1955
• Στις 29 Οκτωβρίου ο David Oistrakh δίνει την παγκόσμια πρώτη του Κοντσέρτου για Βιολί Νο. 1, op. 77, υπό τον Yevgeny Mravinsky και την Φιλαρμονική του Leningrad. Στέφεται με απόλυτη επιτυχία.

1956
• Παντρεύεται την Margarita Andreevna Kajnova αλλά χωρίζει τρία χρόνια αργότερα.

1957
• Συνθέτει το Κοντσέρτο για Πιάνο Νο. 2 σε φα ελάσσονα, op. 102.

1959
• Γράφει το Κοντσέρτο για Τσέλο No. 1 και το αφιερώνει στον Rostropovich που έδωσε και την πρώτη εκτέλεση στο Leningrad.
• Χωρίζει από την Margarita Kajnova.

1960
• Προσχωρεί στο Κομμουνιστικό Κόμμα.
• Η υγεία του αρχίζει να επιδεινώνεται.
• Συνθέτει τα κουαρτέτα 7 και 8.
• Το Κουαρτέτο Εγχόρδων Νο. 8 είναι αφιερωμένο στα θύματα του φασισμού και του πολέμου.

1962
• Σε ηλικία 56 ετών παντρεύεται την 27 χρονη Irina Antonova Supinskaja. Γράφει στον φίλο του Isaak Glikman: “το μόνο της ελάττωμα είναι ότι είναι 27 χρονών. Από όλες τις άλλες απόψεις είναι θαυμάσια: ευφυής, πρόσχαρη, ειλικρινής, άμεση και αξιαγάπητη.”
• Γράφει την Συμφωνία Νο.11 “Babi-Yar” για μπάσο, χορωδία μπάσων και ορχήστρα. Η συμφωνία περιλαμβάνει έναν αριθμό ποιημάτων του Yevgeny Yevtushenko, το πρώτο από τα οποία μνημονεύει το ολοκαύτωμα των Εβραίων κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

1966
• Γράφει το Κουαρτέτο Εγχόρδων Νο. 11, op.122
• Αρχίζουν τα τα προβλήματα με την υγεία του: μια φλεγμονή του νωτιαίου μυελού, η οποία οδηγεί σε σταδιακή παράλυση του δεξιού χεριού, και το 1966 ένα πρώτο έμφραγμα (5 χρόνια αργότερα έπαθε και δεύτερο).

1967
• Σπάει το πόδι του κι έκτοτε περνά κάθε χρόνο αρκετούς μήνες στο νοσοκομείο.

1971
• Συνθέτει την Συμφωνία Νο. 15 σε λιγότερο από ένα μήνα στο Repino κοντά στην Αγ. Πετρούπολη.

1972
• Στις 8 Ιανουαρίου πρώτη εκτέλεση της 15ης Συμφωνίας υπό την διεύθυνση του γιού του Maxim.

1975
• Εκλέγεται επίτιμο μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας Τεχνών και Επιστημών.
• Το τελευταίο έργο του είναι η Σονάτα για Βιόλα και Πιάνο, op. 147.
• Πεθαίνει στις 9 Αυγούστου από καρκίνο των πνευμόνων σε ηλικία 69 ετών.
• Κηδεύτηκε με πολιτική κηδεία και τάφηκε στην Μόσχα.
Προσωπικότητα
• Είχε τεράστια ικανότητα συγκέντρωσης. Ποτέ δεν απαιτούσε ησυχία όταν συνέθετε.
• Δεν συνέθετε στο πιάνο, αλλά στο χαρτί. Μόλις τελείωνε πήγαινε στο πιάνο και έπαιζε ό,τι είχε γράψει μια κι έξω.
• Είχε απόλυτο αυτί και εκπληκτική μνήμη. Ενορχήστρωσε την όπερα Khovanshchina του Mussorgsky από μνήμης.
• Εμμονές: καθαριότητα, συντονισμός όλων των ρολογιών στο διαμέρισμα, έστελνε κάρτες στον εαυτό του για να ελέγχει πόσο καλά λειτουργούσε η ταχυδρομική υπηρεσία.
• Αγνωστικιστής στις θρησκευτικές πεποιθήσεις.
• Ήταν ντροπαλός.
• Δύσκολα έλεγε "'όχι".
• Όταν ο ταχυδρόμος του έφερνε την αλληλογραφία του τον κερνούσε ένα ποτηράκι βότκα. Έπινε κι αυτός ένα. Ίσως να έστελνε γράμματα στον εαυτό του γι’ αυτό το λόγο...
• Ήταν νευρικός.
• Τα τελευταία χρόνια της ζωής του το πρόσωπό του ήταν γεμάτο τικ και γκριμάτσες.
• Του άρεσε το ποδόσφαιρο και πολλές φορές έπαιζε διαιτητής. Υποστήριζε την Zenit Leningrad.
• Του άρεσε να παίζει χαρτιά, ιδιαίτερα να ρίχνει πασιέντσες.
• Του άρεσε η σάτιρα και τα ανέκδοτα (ο Sviatoslav Richter αναφέρει την προτίμησή του στα ανέκδοτα ενάντια στο καθεστώς).
• Ήταν γενικά καλοδιάθετος και προσηνής.
• "Προσπαθώ να γίνομαι όσο το δυνατόν περισσότερο κατανοητός. Όταν δεν τα καταφέρνω, το θεωρώ δικό μου λάθος."
• "Ο δημιουργικός καλλιτέχνης ξεκινά το επόμενο έργο του επειδή δεν έμεινε ικανοποιημένος με το προηγούμενο."

Πηγές
• Wikipedia, The Free Encyclopedia (αγγλική)
• Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια (ελληνική)
• Fay, Laurel (2000). Shostakovich: A Life. Oxford University Press
• Wilson, Elizabeth (2006). Shostakovich: A Life Remembered (revised edition). Faber and Faber
• Volkov, Solomon Μαρτυρία - Τα απομνημονεύματα του Ντμίτρι Σοστακόβιτς, Αθήνα 1982, Εκδόσεις Νεφέλη

Από εδώ μπορείτε να κατεβάσετε ένα αρχείο PDF με το ανωτέρω άρθρο με επιπλέον φωτογραφίες και παρτιτούρες του Shostakovich.

2 σχόλια:

Γιώργος Πρίμπας είπε...

πολύ ωραία δουλειά!
το έστειλα μαζί με το link (εννοείται) στα 24Γράμματα να το αναρτήσει στα ebook!

george hatzimichelakis είπε...

Πολύ ωραία δομημένο κείμενο, ένα υπόδειγμα χρονολογίου.